Oqaaseqartoq: Vivian Motzfeldt, Inatsisartunut ilaasortaq, Siumut
Aningaasanut inatsisissatta aappassaaneerneqarneranut Siumumiit imaattumik oqaaseqassaagut.
Aningaasanut inatsimmut isumaqatigiinniarnerit maannamut suli ingerlapput oqaloqatigiinnerillu ingerlanneqarsimasut pillugit Aningaasaqarnermut Nunamullu Namminermut Naalakkersuisumut qujassuteqarnissaq pissusissamisoorpoq.
Aningaasanut inatsit inuiaat kalaallit aningaasatigut qanoq iluseqartumik inatsiseqartissallugit partiit akornatsinni isumaqatiginninniarnerit pingajussaaneerinninnissatta tungaanut ingerlattussaavagut, Siumumiillu kissarpugut tamat oqartussaaqataanerat ataqqillugu naaperiaasinnaassuseqarnermik anersaaqarluni nammassineqarumaartoq.
Aningaasanut inatsisissaq maani inersuarmi siullermeerneqarmat Siumumiit kissaatitut naaperiaassutigiumasavut uteqqissavakka tassaasut:
Utoqqartatsinnut atugassarititaasut aaqqiissuteqarfigineqartussatut qineqqusaarnermi tamatsinnit oqariartuuteqarfiusut partiilersorfiunngitsumik naammassinniffiussasut, tamattami kissaatigaarput utoqqartavut pitsaasumik atugassaqartinneqarlutik nunaminni utoqqaliffissaqartinneqassasut, Siumumiit tamanna naqissuseqqillugu oqaatigilarput nukissavut tamaasa atorlugit tamassumap piviusunngortinneqarnissaannut suleqataassagatta.
Kissaatigaarput sanngiinnerusortavut eqqarsaatigalugit, inuit innarluutillit atugaasa pitsanngorsaavigineqarnissaat – soorlu Tilioq annerusumik pitsaanerusumillu aningaasaliiffigineratigut aaqqiisoqassasoq, aamma Aasianni Ado Lynge-p atuarfiata ullutsinnut naleqquttunngornissaanut nutarsarnissaanut suliat aallartissasut.
Ajoraluartumik nunaqqaterpassuavut ullumikkut pissatseruttorfissaminiittut annaasarpavut, inuiaqatigiittut annertuumik alianangaartumillu ajornartorsiuteqarpugut isiginngitsuusaaginnarsinnaanngisatsinnik, taamaattumik siumumiit kissaatigaarput ajornartorsiutit ataatsimoorluta suleqatigiinnitsigut kisitsisit alianartut ilorraap tungaanut saatikkiartornissaannut nukiit katersorneqassasut. Tamatta pinngitsortaqarta inuunerup ilaanni ilatsinnit pakkutaarneqarnissaq pisariaqartittarparput, alianaqaarli nunaqqaterpassuavut pakkutaarneqarnissamik pisariaqartitsinerpaaffianni kisimiittutut misigitinneqarnerup tassunga killissuttarmatigit.
Nunatta kujataanut ernumassuteqarnerput annertusiartorpoq, ukiakkut ataatsimiinneq kiisa imaalivoq Qaqortumi mittarfissap qanoq ingerlariartinneqarnissaannik qaqitsisoqarani, ernumassutivut piviusunngoraluttualersutut isikkoqarput, matumuuna siullermeerinitsinni oqaatsivut uteqqissavagut Qaqortumi nunap immikkoortuani mittarfissaq taassumallu takissutsimigut allannguuteqartitsiviunngitsumik suliap aallartinneqarnissaa kissaatigigatsigu. Inatsisartut maani inersuarmi amerlanerussuteqartut inatsisissatut akuerisimasaat naammassineqartariaqarpoq. Nunatta kujataani qineqqusaarnermi neriorsuuterpassuarnik ingerlatsiviusimasup neriuummik ikitsivigineqarnissaa utaqqisinneqaqqissinnaanngilaq massakkuuvoq timitalimmik iliuuseqarnissat.
Ajoraluartumik paasinarsivoq nunatta kujataani kiffartuussinissamut isumaqatigiissut sumiiffiit ilaanni naammaginartumik aaqqiivigineqarsimanngitsoq, matumuuna naqissuserumavarput inoqarfiit pineqartut sukkanerpaamik iluarsiivigineqassasut, aamma taamaappoq nunatta kangiani Ittoqqortoormiuni innuttaasut angalaniarnikkut annertuumik pitsanngorsaavigineqartariaqartut.
Aammattaaq naligiinnerusumik ineriartornissaq oqaasiinaaqqunagu Siumumiit kissaatigaarput nunap immikkoortuini mittarfiit naannerusut pilersaarusiornerat ingerlasariaqartoq isumaqaratta. Naalakkersuisut siuliisa suliaq ingerlassimasaat unitsinneqassanngitsoq kissaatigaarput.
Siumumiit upperiuaannarparput aningaasaliinerit annertuut nunatta aningaasarsiorsinnaanerannut tunngavissaqartutut isigisavut aningaasaliiffigisarlutigit, taamaammat Sisimiut Kangerlussuullu akornanni aqqusineq pisariaqarluinnarpoq aningaasaliiffigineratigut uppernassuseqalersissallugu. Nunatta aningaasarsiornikkut isaatsitsivissai assigiinngisitaartumik aaqqissugaanikkut ilusilersorneqartariaqarput – Ilumoorsinnaanngilarmi nunatta aningaasaqarnera aalisartunut tamaat nammatassiaritissallugu.
Inoqarfiit attaveqatigiinneranni pilersorneqarneranni kiisalu inuussutissarsiutinik ingerlatsineranni pinngitsoorsinnaanngilluinnakkatta ilagaat pitsaasunik umiarsualiveqarneq. Ajoraluartumik umiarsualiveqarnikkut sumiiffippassuit kinguussaaqqapput tamassumallu pitsaasumik pilertortumillu iliuuseqarfigineqartariaqarnera aammaarluta matumuuna anngupparput.
Sanaartorneq / inissialiorneq sinerissap sinneranut annertunerusumik sanaartortoqalernissaanut aqqutissiuussinissat qanoq pilersaaruteqarfigineqarnersoq tusarusunnarpoq, piginneqatigiilluni inissialiornerni aningaasaliissutit qaffaavigineqassasut kissaatigaarput, aamma taamaappoq nunaqarfinni isorliunerusuni aningaasalersueriaaseq 95/5 atorlugu illulioriaatsip qangatut uterteqqinneqarnissaa kissaatigisatsinni pingaaruteqarluinnartutut ilaatikkatsigu, misilittakkat takutippaat sanaqateqaqqaarnermik piumasaqarneq pissutsinut piviusunut naleqqussarlugu aaqqiivigineqartariaqartoq, tamanna Naalakkersuisunit qanoq iluarsiivigineqarnissaa pillugu ersarissumik saqqummiussisoqarnissaa kissaatigaarput.
Nunatsinni ilinniartitaanikkut inuusuttortavut oqaatsiminnik atuillutik ilinniartitaanikkut qaffakkiartorfissaqassasut kissaatigaarput, tamanna pissusissamisoorpoq ( Inuit pisinnaatitaaffigaat ). Inuusuttortavut nunaminni tulluusimaarutaallutik tamarmik assigiimmik ineriartorfissaqassappata qulequtaq pingaaruteqaqisoq tamatta ikioqatigiinnitsigut angusaqarfigisariaqarparput, aamma taamaappoq Ilulissani ilinniarnertuunngorniarfimmik pilersitsiniarluni siunnersuut ilatsinnit qaqinneqarsimasoq, periarfissat pigisavut nunarsuarmioqatigiillu issittumut saakkaluttuinnarnerat atorluarlugu nunat tamalaat peqataaffigisaannik ilinniartitaanikkut issittoq silallu allanngoriartorneranik tunngaveqartumik inerisaanissaq piffissaalluarpoq – taamaaliornikkut nunarpassuit silaannatta allanngoriartorneranik ukkataqartut peqataatillugit inerisaaneq aningaasalersuinerlu anguneqarsinnaammat.
Siumumiit qulequttani arlalippassuanngortuni ernumassuteqarpugut, ernumassutigaarput maanna Naalakkersuisooqatigiit Naalakkersuisutut ivertinneqarneranniit ukiup affarujussua qaangiukkaluartoq tassa qinigaaffiup arfineq pingajorarterutaa qaangiutereersoq akisussaaffimmik tigusisimanertik suli nalornissutigimmassuk – Qineqqusaarsimagaanni sorpassuarnillu neriorsuuteqarnikkut siuttussatut akisussaaffilerneqarneq inuiaat taasinermikkut tunissutigisimappassuk piffissaq atorneqartussaanngilaq Naalakkersuisut siuliisa ingerlatsisimanerannut tikkuartuinermut atussallugu – Naamik akisussaaffimmik ullut tamaasa tigusisoqartariaqarpoq, tamanna inuiaat pisariaqartippaat. Taamaammat Siumumiit kissaatigaarput nunatta pisuussutai inuiannut iluaqutaaqqullugit periarfissat pigisavut matoornagit isumatusaartumik naaperiaasinnaassuseqarnikkut nunaqqatitsinnut iluaqutissanngortissallugit.
Nunatta Kangiani inuussutissarsiornikkut inerisaanissaq pisariaqavippoq, soorlu aamma Inatsisartunut ilaasortaqatitta Siumumeersup sapaatip akunnerata aallartinnerani taamak qulequtaqartumik maani inersuarmi aaliangiiffigisassatut siunnersuuteqarnermigut tamannarpiaq kissaatigalugu oqariartuuteqartoq. Kissaatiginngilarput sumiiffinnut eqiterukkiartorneq qanoq iliuuseqarfiginagu isiginnaartuuffigiinnarneqassasoq, nunamik piginnittuuneq aamma sineriaap tamakkiisumik inoqartinneqarneranik tunngaveqarpoq tamannalu nukittorsarneqartuartariaqarpoq.
Taamaammat inoqarfinni isorliunerusuni minnerunngitsumillu nunatta kangiani avannaanilu pisasseeriaatsit aaqqissuuteqqinneqartariaqartut Siumumiit isumaqarpugut. Pisasseeriaatsit nunap inuinut aammalu piniartut ilisimasaat aallaavigalugit naleqqunnerusunngorlugit aaqqinneqartariaqarmata.
Taamatuttaaq sinerissap qanittuani qaleralinnut akitsuutip peerneqarnissaanik qineqqusaarutigineqartup qanoq iliuuseqarfigineqarnissaa ersarissumik paasisaqarfigerusupparput, suli silaannarmi erfattutut ippoq. Qineqqusaarneq asuli oqaatsinik kusassakkanik salloqittaataannaasunik imeqartinneqarsimassanngippat tamanna ersarissaaffigineqarnissaa piumasaqaatigissallugu pissusissamisoorpoq.
Aalisarnikkut inuussutissarsiorneq nunatta nappatigaa, taamaattumillu ineriartortinnissaa naleqqussaavigiuarnissaalu pisariaqarpoq. Siumumiillu isumaqarpugut aalisarnermut inatsit nutarterneqartariaqalivissoq, taamaasiornikkut pisassiissutit inunnut amerlanerusunut siaarnissaat iluaqutaanissaallu anguneqassammat.
Nunarput tassaassanngilaq nunat allat issuttumi katersugaasiviattut ilusilersugassaq, katersugaasivik kikkut tamarmik alutorsarlutik alakkarsinnaasaat, innuttai soriarsinnaanatik inuusaatsimikkut imminut pilliutigiartuaartut isiginnaartuuffigissallugit. Akerlianik allanit aningaasaqarnikkut naatsorsuuteqarnerup millisarneqarnissaa tassaavoq suliassarput – maannali allanit isumalluuteqarnitta nukittorsarneqarnera suliarineqartoq isiginnaartuuffigaarput. Allaammi pisuussutitta ilaat sumiikkaluarpataluunniit atorumajunnaarlugit pinissarput siunnerfiulerpoq, takuarput aatsitassarsiorsinnaanermi apeqqutaajunnaarsinniarneqartoq suliniutit ataasiakkaarlugit misissussallugit, qanorlu isumatusaarnerpaalluta atorluarsinnaanerigut – apeqqutaanerulersimavoq partiit nikisitassaanngitsumik isumaasa ajugaatinneqarnissaat. Maqaasivakka meeraaninni taalliortut nunatta namminiilivinnissaanik anersaakkut kimittoqisunik uanga timinni ikkunneqarsimasunit oqaatsit anninneqartarsimasut: “ Ajugaallarumaarpugut – Sapinngitsorsuuvugut…”
Tulluusimaarutigiuaannarpara nunatta annertuunut alloriarnissaminut sapiissuseqartunit inuunera toqqammavilerneqarsimammat, tulluusimaarutigiuaannarpara parteeqarama alloriarfiit allanit nangiarfiusut alloriarfiginissaannut sapiissuseqangaarlutik alloriartarsimasut parteeqatigigakkit, angutit arnat nunatta qaquguussagaluarnersoq namminiilivinnissaanut alloriarfiit tassunga qanillisaataasut tigusarsimammatigit. Namminersornerulerneq – EF-imiit anineq – Namminersorneq – Nukissiuutinik ataavartunik atuinissamik siunnerfeqarluni siunissaq mingutitsiffiunnginnerusoq allanillu isumalluuteqarfiunnginnerusoq siunnerfigalugit aningaasaliinerujussuit ullumikkut tulluusimaarutigisavut – Aamma taamak ippoq allat nangiarfianni Ilimmarfik piviusunngortinneqartariaqartoq sapiissuseqarnikkut aaliangiinerit eqqortut upperalugit attassisimaneq, ilisimassuseq qaammaasaqarnerlu pissaanerummat – Ilinniarnertuunngorniarfiit – Nunat tamalaat akornanni Mittarfissuit illoqarfippassuarnilu mittarfiit ilinniarfeqarfippassuillu inerisarneqarsimasut, ila taagugassat amerlagaluaqaat.
Taamak oqaaseqarluta qilanaarpugut aningaasanut inatsisissap pingajussaaneerneqarnissaata tungaanut suleqatigiinnerup ingerlaqqinnissaanut.